Droga do niepodległości była trudna i niebezpieczna. Ci, którzy nią podążali, musieli się wykazać odwagą, męstwem, pokazać swój hart ducha i głęboki patriotyzm i nie stracić z oczu nadrzędnego celu – wolności ojczyzny. W pierwszych szeregach byli polscy skauci i harcerze. Byli wszędzie tam, gdzie można było wykazać się cechami kształtowanymi przez system autorstwa generała Roberta Baden-Powella wzbogacony żarliwą miłością do ojczyzny. Brali udział w konspiacji, tworzyli struktury podziemnej armii i stanęli z bronią w ręku już w pierwszych dniach wielkiej wojny. Znaleźli się w Legionach Polskich, potem, po 1918 roku w odrodzonym Wojsku Polskim, walczyli w obronie Lwowa, na Litwie, w powstaniach śląskich i powstaniu wielkopolskim, wstępowali do Armii Ochotniczej podczas wojny z bolszewikami. Włączyli się też w działalność plebiscytową na Śląsku i na Warmii.
Polska wybiła się na niepodległość, a w jej przeddzień polscy harcerze ze wszystkich zaborów zjednoczyli się 2 listopada 1918 roku w Lublinie, w jeden ogólnopolski Związek Harcerstwa Polskiego stając się rówieśnikiem Niepodległej. Polskie harcerki i polscy harcerze nie spoczęli wtedy na laurach. W wolnej Polsce włączyli się w odbudowę kraju na różnych płaszczyznach ― wielu zostało pedagogami i nauczycielami, prawnikami, lekarzami, architektami i inżynierami, literatami i artystami. Codzienną pracą tworzyli odrodzoną Rzeczpospolitą.
- Wacław Lipiński (1896―1949) – jeden z pierwszych skautów w Łodzi, podpułkownik WP, wybitny historyk wojskowości, w czasie II wojny światowej i po wojnie działał w organizacjach niepodległościowych, zginął w komunistycznym więzieniu
- Andrzej Małkowski (1888―1919) – współtwórca harcerstwa, żołnierz Legionów Polskich i Błękitnej Armii, zginął w trakcie misji powierzonej mu przez gen. Hallera.
- Franciszek Edward Pfeiffer (1895―1964) – jeden z kierowników Polskiej Organizacji Skautowej, generał brygady WP, w Powstaniu Warszawskim dowódca Grupy Śródmieście-Północ.
- Leopold Lis-Kula (1896―1919) – podpułkownik WP, współtwórca skautingu w Rzeszowie, wybitny legionowy dowódca, później w kierownictwie Polskiej Organizacji Wojskowej w Kijowie, jako dowódca batalionu WP zginął w walkach polsko-ukraińskich.
- Stefan Grot-Rowecki (1895―1944) – twórca skautingu w Piotrkowie Trybunalskim, generał dywizji WP, komendant główny Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, zginął w hitlerowskim obozie.
- Józef Mączka (1888―1918) – działał w Związku Strzeleckim i lwowskim skautingu, utalentowany poeta legionowy.
- Mieczysław Norwid-Neugebauer (1884―1954) – generał dywizji WP, komendant III Brygady Legionów Polskich, zarzewiak, wspóltwórca polskiego skautingu.
W trzech brygadach legionowych walczyło wielu skautów, gotowych oddać życie za Ojczyznę ― jak nakazywały ich ideały.
Odznaczali się dzielnością i tężyzną bojową, szybko zyskali więc uznanie przełożonych i szacunek innych żołnierzy. Wykorzystywali kwalifikacje zdobyte w skautingu. Zostawali doskonałymi wywiadowcami. Obok dzielności bojowej wnosili do oddziałów, w których służyli, odpowiedzialność, braterstwo, hart i pogodę ducha.
W służbie na froncie skaut-legionista kształci ducha i nabywa cnót potrzebnych do przyszłej pracy obywatelskiej w odrodzonej Polsce. „Dla Ciebie, Polsko, i dla Twojej chwały” – oto hasło skauta – legionisty, a bojowym znakiem jego – skromna lilia amarantowa.
Od wiosny 1918 roku trwały przygotowania do połączenia ruchu harcerskiego na ziemiach polskich w jedną organizację. Od marca 1918 r. przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rady Regencyjnej w Warszawie działa Naczelny Inspektorat Harcerski. W czerwcu powołano w Krakowie Biuro Skautowe (nazywane też Międzyorganizacyjną Komisją Porozumiewawczą). W dniach 1―2 listopada 1918 r. w Lublinie, w gmachu Teatru Miejskiego odbył się zjazd przedstawicieli organizacji harcerskich, który doprowadził do powstania wspólnego dla wszystkich Związku Harcerstwa Polskiego. Przedstawiciele zjazdu złożyli u stóp pomnika Unii Lubelskiej wieniec z napisem „Zjednoczone harcerstwo ― zjednoczonej Polsce”.
Związek Harcerstwa Polskiego stał się faktem, ale do rozwinięcia jego pełnej działalności brakowało rozwiązań organizacyjnych i wypracowanych metod wspólnego działania. W dodatku w Zjeździe lubelskim nie brało oficjalnie udziału Naczelnictwo Skautowe ze Lwowa, działające pod patronatem „Sokoła”. Pertraktacje w spraw połączenia skautingu byłego zaboru austriackiego ze Związkiem Harcerstwa Polskie trwały do stycznia 1920 r. Zjednoczenie całego skautingu dokonane zostało formalnie na I Walnym Zjeździe ZHP w Warszawie, który ze względu na działania wojenne odbył się dopiero w dniach 30 grudnia 1920―2 stycznia 1921 r.
Decyzje zjazdu w Lublinie zapadały w trudnych warunkach tworzenia się odrodzonego państwa polskiego. W Warszawie formalnie do 14 listopada 1918 roku działała Rada Regencyjna powołana przez niemieckiego okupanta, w Lublinie w kilka dni po zjeździe harcerskim utworzył się Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, w Krakowie działała Polska Komisja Likwidacyjna pełniąca funkcję lokalnego rządu, a Wielkopolska pozostawała jeszcze pod zaborem pruskim.
Tuż po Zjeździe Zjednoczeniowym ZHP rozpoczęło się w uwolnionych miastach polskich masowe rozbrajanie żołnierzy niemieckich i austriackich. Przy Naczelnym Inspektoracie Harcerskim został utworzony Wydział Wojskowy, który mianował komisarzy mobilizacyjnych i współdziałał z Pogotowiem Młodzieży. Licznie uczestniczyła w tych działaniach harcerze. Wielu z nich zgłosiło się też zaraz do nowo powstałego Wojska Polskiego. W nadchodzącym trudnym okresie brali udział w wydarzeniach związanych z kształtowaniem się granic Polski.
W lutym 1920 roku powstał w Bytomiu Polski Komitet Plebiscytowy, który prowadził działalność polityczną, kulturalną i społeczną. W ramach Komitetu zawiązał się Inspektorat Harcerski Górnego Śląska. Grupa plebiscytowa.
W tym samym czasie we Lwowie rządy przejęli Ukraińcy. Harcerki lwowskie zorganizowały już pierwszego dnia walk pogotowie sanitarne, pełniły służbę łączności, pracowały w magazynach i kuchniach. Pod gradem pocisków przechodziły linię frontu, przynosząc wodę ze studni i przenosząc listy rozdzielonych rodzin, rozkazy i raporty. W samym Lwowie walki trwały do 22 listopada 1918 roku.
W lipcu 1920 r. wobec sytuacji na froncie walk z bolszewikami Naczelnictwo ZHP zgłosiło do służby w Armii Ochotniczej całą organizację. Starsi harcerze wstąpili do wojska, a młodsi (także harcerki) pełniły służbę pomocniczą. Oficjalnie wszystkie pułki, w których było więcej niż 50% harcerzy, nazywano harcerskimi. Ponadto rozkaz specjalny rozkaz zezwalał na noszenie krzyża harcerskiego na wojskowym mundurze.
Moi chłopcy! Za pracę waszą i trud wasz szczere podziękowanie. Harcerzy widzi dziś Polska wszędzie, gdzie jest robota – i na froncie, i wewnątrz kraju. Widzi szczególnie tam, gdzie robota cięższa, gdzie łatwo głowę położyć.
J. Piłsudski
Dnia 20 grudnia 1920 roku udała się do Belwederu delegacja Naczelnictwa [ZHP], aby zaproponować Józefowi Piłsudskiemu honorową funkcję Protektora Związku. Ksiądz Jan Mauersberger przedstawił uchwałę Naczelnej Rady i dowody powszechnego szacunku młodzieży harcerskiej dla Naczelnika Państwa, prosząc o przyjęcie z godnością protektora ― krzyża harcerskiego. Naczelnik państwa przyjął krzyż i protektorat. polecając wyrazić całemu harcerstwu swoje podziękowanie. W rozmowie z delegacją podkreślił zasługi harcerzy w obronie państwa i zaznaczył, że spodziewa się wielkiego rozszerzenia idei harcerskiej wśród młodzieży.
W. Błażejewski
Gdy starsze pokolenie w atmosferze niewoli walcząc, środków walki niewolnikom właściwych musiały się nieraz chwytać, dziś młodzież harcerska w jasny czas wolności drogami ludzi wolnych chodzić może i na prawdziwie wolnych obywateli wyrastać.
J. Piłsudski
Sztafeta Rowerowa po Ogień Niepodległości chroni od zapomnienia pamięć o bohaterach związanych z odzyskaniem niezawisłego państwa, przypomina o tych, dzięki którym żyjemy w niepodległej Polsce.
Instruktorzy Hufca Zgierz (Chorągiew Łódzka ZHP) organizują wyprawy po Ogień Niepodległości od 2000 r. Pomysł sztafety nawiązuje do tradycji okresu międzywojennego. Wówczas młodzi ludzie biegli do Kostiuchnówki z krakowskich Oleandrów, miejsca wymarszu w 1914 r. Pierwszej Kompanii Kadrowej. Na cmentarzu legionowym w Polskim Lasku, rozpalali ogień i wracali z nim do Krakowa. Współcześnie po Ogień Niepodległości wyrusza na Ukrainę harcerska wyprawa ze Zgierza. Rozpala go także na polu bitwy pod Kostiuchnówką, od zniczy płonących na mogiłach legionistów poległych w 1915 i 1916 r. W lampie umieszczonej na bagażniku roweru harcerki i harcerze wiozą ogień do Polski.
Podróż z Kostiuchnówki do Warszawy to 500 km jazdy rowerem w nieprzewidywalnych, jesiennych warunkach atmosferycznych. To sześć dni zmagań z przyrodą i własną słabością. Po drodze harcerze zatrzymują się w wielu miejscowościach, przekazując ogień ich mieszkańcom. Do Warszawy sztafeta dociera na obchody Narodowego Święta Niepodległości. Ogień złożony zostaje na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza, gdzie na jednej z kolumn znajduje się tablica upamiętniająca walki pod Kostiuchnówką.
